2015-02-14 Александр Шинкевич

ЮРЦАВА

За 2 км ад паўночнай ускраiны Оршы воды Аршыцы папаўняе яе невялiкi правы прыток - рака Скупея. Гэта вузкая i малаводная рачулка даўжынёй каля 15 км з балоцiстыми берагамi амаль непрыкметная сярод кустоўя i дробналесся ў яе шырокай далiне.
На правабярэжжы Скупеi ўтульна размясцiлася даўняя вёска Аршаншчыны - Юрцава. Сярод яе сучасных забудоў яшчэ збераглiся i прывабныя старыя куточкi. Цiкавым помнiкам даўнiны з'яўляецца тут двухпавярховы мураваны сядзiбны дом, якi добра захаваўся ў вёсцы дагэтуль, - цяпер у iм размешчаны Рэспублiканскi шпiталь для iнвалiдаў вайны.
Уражвае незвычайная архiтэктура будынка. Перш за ўсё звяртаюць на сябе ўвагу вялiзныя гранёныя вуглавыя вежы, выразнасць пабудове надаюць стрэльчатыя высокiя нiшы аконных праёмаў, высокi ганак перад уваходам зроблены ў выглядзе арачнага мастка. Згодна са старым паданнем, узвядзенне ў 1820 г. гэтага сядзiбнага дома ў Юрцаве i неагатычныя рысы яго архiтэктуры звязваюцца з шанаваннем памяцi ўдзельнiкаў Айчыннай вайны 1812 г. Прыгадваецца ў паданнi i тое, што па першапачатковаму праекту будынак планаваўся трохпавярховым, але, згодна з тагачаснай традыцыяй, пабудова не павiнна была аказацца вышэй тутэйшай царквы, i таму гаспадыня сядзiбы - графiня Юрцава, шануючы старажытны звычай, спынiлася на двухпавярховым варыянце. Дарэчы, як i шмат iншых на Аршаншчыне, назва вёскi Юрцава паходзiць ад уласнага iмя яе ўладальнiцы. Недзе на тэрыторыi сядзiбы, як адзначаецца ў iншым паданнi, схавала графiня Юрцава вялiкi скарб, ды пазней сама ўжо не магла ўспомніць аб яго дакладным месцазнаходжанні...
У Юрцаве ў той час упамiнаецца касцёл, iснавалi летняя i зiмняя драўляныя цэрквы. Знаходзiлiся яны побач, на тым месцы, дзе цяпер пабудавана Юрцаўская сярэдняя школа. Як расказваюць старажылы вёскi, у лiхалеццi "ваяўнiчага атэiзму" загiнулi i юрцаўскiя храмы, - iх разабралi i з гэтых матэрыялаў пабудавалi жылы дом (ён захаваўся, знаходзiцца побач са школай) i калгасны свiран (iснуе ў вёсцы i цяпер). Так адыйшлi ў нябыт яшчэ два помнiкi аршанскай даўнiны. Сёння, напэўна, акрамя некалькiх вясковых старажылаў, ужо нiхто не дапоўнiць расказ аб юрцаўскiх цэрквах, не вядомы i iх замалёўкi, фотаздымкi, забылiся звязаныя з iмi падзеi...
Нельга не дадаць, што ёсць спрэчнае меркаванне, нiбыта неагатычныя рысы сядзiбнага дома ў Юрцаве тлумачацца ўзвядзеннем яго на тэрыторыi былой сярэдневяковай крэпасцi. Магчыма, ведалi пра тое яго гаспадары, - iх жаданне перадаць у пабудове незвычайнасць гэтага месца, яго прыналежнасць да мiнуўшчыны i адлюстравалiся ў архiтэктуры дома. Але не толькi архiтэктурныя рысы будынка нагадваюць аб iснаваўшай тут крэпасцi, - захавалiся таксама i фрагменты яе земляных умацаванняў - роў, рэшткi валоў. На жаль, дэталёвага вывучэння замчышча не праводзiлася, таму i вядома аб iм вельмi мала.
Колiшняя крэпасць знаходзiлася на ўзвышшы правага берага Скупеi. Перапруджаная дамбай, iснаваўшай ужо ў 19 ст., рака ўтварае тут маляўнiчы разлiў. Хараство гэтых мясцiн, iх помнiкi даўнiны не абмiнуў сваёй увагай вядомы мастак Напалеон Орда, - яго малюнак сядзiбы ў Юрцаве зроблены ў 1877 г. Перадае малюнак i выгляд тады яшчэ маладога пейзажнага парка, асобныя фрагменты якога збераглiся дагэтуль.