Віцебская губерня

Гісторыя

Віцебская губерня існавала ў 1802-1924. Адміністрацыйны цэнтр - горад Віцебск. Пасля 1-га падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) большая частка Віцебскага і Полацкага ваяводстваў ВКЛ была далучана да Расійскай імперыі. Спачатку абшар уваходзіў у Пскоўскую губерню, а з 1776 ва ўтвораную Полацкую губерню (у 1778-1796 гадах - Полацкае намесніцтва). Пасля 2-га падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) з новадалучаных тэрыторый былога Полацкага ваяводства быў утвораны Лепельскі павет. У 1796 годзе Полацкае і Магілёўскае намесніцтвы былі аб’яднаны ў Беларускую губерню, якая была скасавана 27.2.1802, а яе тэрыторыя падзелена на Віцебскую і Магілёўскую губерні. Віцебская губерня падзялялася на 12 паветаў: Веліжскі, Віцебскі, Гарадоцкі, Дзвінскі, Дрысенскі, Лепельскі, Люцынскі, Невельскі, Полацкі, Рэжыцкі, Себежскі і Суражскі (скасаваны ў 1866, яго тэрыторыя падзелена паміж Веліжскім, Віцебскім і Гарадоцкім паветамі).

Межы паветаў Віцебскай губерні, пачатак ХХ ст.

У 1917-19 Віцебская губерня ўваходзіла ў склад розных адміністрацыйных утварэнняў (Заходняя вобласць, Заходняя камуна), напрыканцы была далучана да РСФСР. У ліпені 1919 у Віцебскую губерню перададзены Сенненскі павет Магілёўскай губерні, у лістападзе 1920 - Аршанскі павет Гомельскай губерні (новаўтворанай адміністрацыйнай адзінкі з паветаў скасаванай Магілёўскай губерні). Паводле дагавора РСФСР з Латвіяй у 1920 годзе Дзвінскі, Люцынскі і Рэжыцкі паветы адышлі да Латвіі. У лютым 1923 скасаваны Гарадоцкі, Дрысенскі і Сенненскі паветы; Лепельскі павет перайменаваны ў Бачэйкаўскі. Віцебская губерня была скасавана 10.3.1924. Віцебскі, Гарадоцкі, Дрысенскі, Лепельскі, Полацкі, Сенненскі, Суражскі паветы ўвайшлі ў склад БССР, а Веліжскі, Невельскі, Себежскі - у склад Пскоўскай губерні РСФСР.

Насельніцтва Віцебскай губерні

Паводле перапісу 1897 насельніцтва губерні складала 1486,2 тыс. чалавек. Паводле саслоўнага падзелу: дваран - 30 509, святароў і членаў іх сем'яў - 4216, купцоў і членаў іх сем'яў - 5236, мяшчан - 277 574, сялян - 1 164 444. Паводле веравызнання: праваслаўных 825 524, католікаў 356 939, іудзеяў 175 586, старавераў 82 968, лютэран 46 139. Беларусаў - 788 599 чалавек. У 1914 годзе у Віцебскай губерні налічвалася 666 цэркваў (глядзі спіс праваслаўных прыходаў Віцебскай і Полацкай епархіі на 1906 год), 149 касцёлаў, 53 сінагогі, 262 яўрэйскіх і 81 стараверскіх малітоўных дамоў, 14 кірхаў.

У 1848 у Віцебскай губерні сярод навучальных устаноў - полацкі кадэцкі корпус, 2 гімназіі, семінарыя, 6 павятовых вучылішчаў, 10 прыходскіх і 10 сельскіх вучылішчаў, 6 прыватных жаночых пансіёнаў. У 1914 годзе - 228 навучальных устаноў (гімназіі, прагімназіі, рэальныя вучылішчы, семінарыі і інш.), 1814 народных вучылішчаў, 365 царкоўна-прыходскіх школ і 57 школ пісьменнасці.

Па тэрыторыі губерні праходзілі Арлоўска-Віцебская, Рыга-Дынабургская, Дынабургска-Віцебская чыгункі і Віцебска-Веліжскі, Віцебска-Лепельскі, Невельска-Велікалуцкі, Веліжска-Смаленскі паштовыя тракты. Акрамя павятовых гарадоў існавалі 42 мястэчкі. Да канца ХІХ стагоддзя прамысловасць у Віцебскай губерні была развіта слаба, пераважалі вінакурныя заводы; былі пашыраны лясныя промыслы - высечка лесу на продаж, гонка дзёгцю і інш.

Паведамленні: