деревня Германы на карте

2013-07-18 Александр Шинкевич

ПРА ПАРОМШЧЫЦУ АЎДОЦЦЮ-ДЗЯМІДЗІХУ.. .

У другой палавiне 19 ст. , як адзначае ў сваёй кнiзе "Опыт описания Могилёвской губернии" А. С. Дзембавецкi, у межах губернii на Дняпры дзейнiчала каля дваццацi паромаў. На Аршаншчыне яны прыгадваюцца ў Копысi, Оршы, за Кабыляцкiм парогам каля вёскi Кудаева, а вышэй па Дняпры - у Дуброўне i каля фальварка Холаўя. Гэтым апошнiм з прыгаданых паромаў, паводле сямейнага падання, валодала мая прабабуля (па мацi) - Аўдоцця Бублiкава. Чамусьцi прыналежнасць парома звязваецца менавiта з iмем Аўдоццi, а не яе мужа - Дзямiда Бублiкава. Магчыма, гэта быў яе яшчэ дзявочы пасаг, што дастаўся ад бацькоў Далжэнкавых. Ад мужа ж за ёй замацавалася дадатковае iмя - Дзямiдзiха (так шмат дзе любяць жартаўлiва называць жанчын па мужу). Прадстаўнiкоў жа роду Бублiкавых называлi проста - Бублiкi. Паходжанне такога немудрагелiстага прозвiшча, напэўна, i тлумачыцца гэтак жа проста, - нехта з продкаў цi то гандляваў, цi то выпякаў на продаж адмысловыя хлебныя вырабы - бублiкi-абаранкi.. .
Вялiкая дынастыя Бублiкавых жыла здаўна на правабярэжжы Дняпра крыху вышэй Дуброўна ў вёсцы Германы (або Дняпроўка) аж да самага сканчэння гiсторыi гэтай вёскi ў 60-х гадах 20 ст. Да цяперашняга часу засталiся тут толькi вясковыя могiлкi, - на iх знайшлi апошнi прытулак i шматлiкiя Бублiкi. Сярод вялiкага ўзбярэжнага луга, на якiм месцiлася паселiшча, дагэтуль захавалася мноства буйных сплошчаных валуноў, што па мясцовай традыцыi служылi ганкамi перад уваходамi ў хаты. Продкам жа самой вёскi, напэўна, было паселiшча на велiчным старажытным гарадзiшчы ў тутэйшым урочышчы Круча. Насупраць гарадзiшча, там дзе месцiцца востраў на Дняпры, i iснаваў той самы Аўдоццiн паром, або, як яшчэ яго называлi, - Дзямiдзiхiн перавоз.. .
Не захавала паданне, i цяпер ужо цяжка меркаваць пра тое, наколькi вялiкi прыбытак даваў той паром яго апошняй уладальнiцы. Вядома, што нейкi час у сваёй маладосцi яна была багатай i ад таго нават крыху ганарлiвай жанчынай, - вельмi любiла прыгожа апранацца, iмкнулася паўладарыць, асобна згадваецца нават яе жорсткасць.. .
Але час змянiў усё.
З завяршэннем у 1871 г. будаўнiцтва праходзячай побач чыгункi Смаленск - Мiнск прыкметна зменшылася колькасць карыстальнiкаў парома, зменшыўся прыбытак ад яго. Неяк недарэчна, паступова i непрыкметна да пачатку 20 ст. страцiлася ўсё багацце ўжо пачынаючай тады старэць Аўдоццi. Вядома i тое, што ў 20-я - пачатку 30-х гадоў яна была звычайнай беднай вясковай бабуляй, якая знямоглая i адзiнокая дажывала свой век у старэнькай хатцы. Месцiлася хата ў нiзiне каля прымыкаючага да Дняпра яра (тут дагэтуль захаваўся вясковы калодзеж). Гэта аднойчы i вырашыла лёс Аўдоццi-Дзямiдзiхi. Напэўна, за нешта вырашыў пакараць яе Дняпро. Неяк вясновай ноччу яго ўзровень пачаў вельмi iмклiва ўзнiмацца (магчыма адбыўся вялiкi ледзяны затор з-за наяўнасцi вострава ў рэчышчы Дняпра нiжэй вёскi), - у памяцi тутэйшых старажылаў гэта быў самы буйнейшы i небяспечны сваёй раптоўнасцю вясновы павадак. Калi ўстрывожаныя разлiвам ракi жыхары Германоў i сваякi ўспомнiлi пра Аўдоццiну хату ў нiзiне, было ўжо позна, - вада залiла яе разам з гаспадыняй амаль пад самую столь.. .
А ў часы апошняй вайны ўзбоч былой дарогi, што вяла да колiшняга парома, была створана абарончая лiнiя. Акопы i супрацьтанкавыя равы, цяпер залiтыя вадой, выразна акрэслiваюць даўнi шлях, - пазначаны ён на картах, перасякаючы знявечаны вайной лясны масiў памiж сучасным Холаўя, востравам на Дняпры i вёскай Кiраёва.
Сучаснiкi - жыхары навакольных вёсак Косцiна, Лабаны, Лапыры, Кiраёва, Iванаўшчына памятаюць дагэтуль хiба што толькi ўнука Аўдоццi-Дзямiдзiхi - Пятра Ульянавiча Бублiкава (гэта родны брат маёй мацi - Ксенii Ульянаўны). Быў ён выдатным паляўнiчым, таленавiтым майстрам па пляценню адмысловых кошыкаў з лазы. Асаблiва ж цiкава тое, што не маючы анiякай адукацыi ў галiне музыкi, ён добра iграў на шмат якiх музычных iнструментах, мог iх наладзiць, адрамантаваць, i нават сам рабiў вельмi якасныя балалайкi.

2013-07-18 Александр Шинкевич

ГРУТАЎ РОЎ І ГАЮЧАЯ КРЫНІЦА

За 6 км вышэй Дуброўна на правым беразе Дняпра знаходзiцца здаўна вядомая Крыеўская (Кiраеўская) Святая крынiца. Схавана яна ў гушчары кустоўя на ўскраiне вялiкага векавога лесу памiж высокiх i стромкiх схiлаў берагоў ручая - правога прытока Дняпра. Урочышча гэта з сiвой даўнiны мясцоваму насельнiцтву вядома як Грутаў роў, але аб паходжаннi такой назвы звестак не захавалася. Iснавала каля яго даўняе пасяленне, продкам якога, напэўна, з'яўлялася паўразбуранае часам i вайной гарадзiшча крыху вышэй па Дняпры, насупраць невялiкага вострава, ва ўрочышчы Круча. Яшчэ некалькi дзесяцiгоддзяў назад месцiлася тут i вёска Германы, - або Дняпроўка, ад якой засталiся дагэтуль толькi могiлкi.
Менавiта ў гэту вёску, паводле падання, ехаў некалi бедны селянiн на старой аднавокай кабыле. Стамiлася яна пасля далёкага шляху i, пераязжаючы Грутаў роў, спатыкнулася аб камянi, - звалiлася ў ручай. Сцюдзёная вельмi была вада ў тым месцы ручая, бо папаўняўся ён ад тутэйшай крынiцы.. .
Якiм жа вялiкiм было здзiўленне селянiна, калi пасля такога вымушанага "купання" кабыла яго стала вiдушчай i рэзвай нiбы маладое жарабя!
Звестка пра жыватворную сiлу крынiцы хутка разнеслася па наваколлях. З тутэйшых вёсак i здалёку пачалi прыходзяць сюды людзi каб пакаштаваць на смак празрыстую, сцюдзёную, гаючую шматлiкiя хваробы ваду. У 12-ю пятнiцу пасля Вялiкадня штогод збiраецца тут асаблiва шмат народу, спраўляюцца набажэнствы. Святкаваннi гэтыя звязваюцца з даўнiм ушанаваннем багiнi Мокашы, а пазней - Параскевы-Пятнiцы, што з'яўляюцца "воднымi" боствамi, - апякункамi кахання, шлюбу, вытокаў рэк, крынiц.
Прыгадваюць старажылы, што шанаванне крынiцы аднойчы ледзьве не пагубiла яе. Прыезд сюды мноства паломнiкаў i шматлюдныя тутэйшыя кiрмашы нiбыта шкодзiлi гаспадарчым палеткам i лесу сквапнага i жорсткага iх уладальнiка - пана, iмя якога даўно забылася. Аднойчы, убачыўшы пасля свята шкоду сваiм уладанням, ён загадаў знiшчыць крынiцу, - завалiць яе каменнем i засыпаць жвiрам. Вялiкi пагорак быў створаны над крынiцай i на нейкi час яна сапраўды знiкла. Але праз гады гаючая вада размыла насып, здолела прабiцца сярод валуноў (шмат тых буйных камянёў i сёння ляжыць у Грутавым рове), - зноў пачала крынiца служыць людзям. Адзначаюць, што злосны той пан быў пакараны за свой учынак - зусiм аслеп.. .
Апошнiм часам добраўпарадкавана наваколле Святой крынiцы, адрамантавана дарога, зроблены лаўкi для наведвальнiкаў, мураваны масток цераз ручай, навес, пастаўлены драўляны крыж.
Да 2000 г. узбоч дарогi, што ад вёскi Лапыры вяла да ляснога ўрочышча Грутаў роў, за 0,3 км ад Святой крынiцы, ляжаў вуглаваты валун, - шэрага колеру гнейс памерам каля аднаго метра. Гэта быў адзiн з не вельмi шматлiкiх на Аршаншчыне i Дубровеншчыне камянёў-следавiкоў. На адной з яго плоскiх паверхняў змяшчалiся паглыбленнi ў выглядзе мужчынскага абцаса, заднiх лап медзведзяня i выдры. Выявам i знаходжанню валуна каля ускраiны вялiзнага векавога лесу адпавядала i мясцовая назва следавiка - Камень Паляўнiчага. Але тлумачэнняў пра яго паходжанне, выкарыстанне i гiсторыю ад мясцовага насельнiцтва пачуць не давялося.. .
Следавiк Камень Паляўнiчага знiшчаны вандаламi ў 2000 г. , - копiю яго можна ўбачыць сёння каля ўваходу ў Музей гiсторыi i культуры г. Оршы.

На Аршаншчыне жыватворные крынiцы згадваюцца яшчэ ў Копысi i каля размешчаных побач вёсак Панiзоўе i Паддубцы. А вада з крынiцы на Бароўцы пад Оршай, з даўнiх часоў дапамагала лячыць хваробы вачэй, паляпшала зрок. Гаючая, паводле паданняў, крынiца са слабамiнералiзаванай вадой iснуе каля вёскi Задроўе. Старажытныя культавыя крынiцы вядомы ў наваколлях гарадзiшчаў Барадзiно i Смётанка.

2013-07-18 Александр Шинкевич

В деревне Германы (Днепровка) в 19 - нач. 20 в. жили Бубликовы, - мои предки по материнской линии. Авдотья Бубликова (в девичестве - Долженкова) была владелицей здешнего перевоза на Днепре.. .