2017-02-09 Radosław Laskowski

Witam serdecznie.
Bardzo ciekawa historia. Świetne opracowanie.
Jestem synem Jerzego,wnukiem Ludwika.
Pozdrawiam serdecznie
Radosław Laskowski odpowiedź

2014-07-21 Kazimierz Wacław Laskowski

LASKOWO I JEGO MIESZKAŃCY
(przyczynki do historii miejsca)

LASKOWO (Лясково, Лесково) – współcześnie wieś położona około 12 km na północ od powiatowego miasta Kobryń w Republice Białorusi to gniazdo jednej z gałęzi rodziny Laskowskich.
Przed wiekami tereny, na których posadowiono Laskowo oraz wiele innych istniejących współcześnie miejscowości porastała pierwotna puszcza. Rozrost kobryńskiego grodu połączony z budową zamku w XIII wieku, zmusił miejscowych władców do przeprowadzenia akcji osadniczej by zapewnić utrzymanie jego mieszkańcom. Pierwsi przybysze musieli zmagać się z nie lada trudnościami by wydrzeć puszczy miejsce na dom i pole pod uprawę. Zadania nie ułatwiał podmokły teren, więc siedziby powstawały głównie na tak zwanyc h „ostrowach”, czyli wyspach wśród bagien. Z drugiej strony las karmił, zapewniał opał, budulec, dawał także schronienie przed wrogami. Gleba okazała się żyzna, obfitowała w glinę oraz błotną rudę, z której dało się wytapiać żelazo. Osadnicy coraz głębiej wgryzali się w puszczę.
Kto nadał małej osadzie powstałej na karczowisku w głębi lasu nazwę Laskowo? Nie wiemy. Może tak określono ją w nadaniu hospodara, równie dobrze nazwali ją tak sami osadnicy.
Najwcześniej zanotowanymi mieszkańcami Laskowa byli rusińscy bojarzy osadzeni przez któregoś z litewskich bądź rodzimych książąt. Tak wynika z zapisów w Metryce Litewskiej.
Pod datą 1534 wymienieni są tam „ziemianie kobryńscy” – Jacek i Jan Gliadowicze, posiadacze majątku w wiosce Laskowo. Obaj wy-stąpili na Popisie Wojsk Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1528 roku.
Według powyższego zapisu Laskowo znajdowało się w rękach Gliadowiczów „od pradziadów”, a więc można sądzić, że przynajmniej od kilkudziesięciu lat. Prawdopodobnie zostali tam osadzeni już w XV wieku. Możliwym wydaje się także wejście w posiadanie ziemi na zasadzie „ius primi occupantis” czyli zasiedzenia, które zostało w okresie późniejszym zatwierdzone odpowiednim dokumentem książęcym. Posiadłość nie miała także początkowo określonych granic - rozrastała się w miarę wydzierania puszczy nowych terenów, zajmowanych pod uprawy.
„Gliadowicz” (Gladowicz) to najprawdopodobniej „patronimik”, a więc wszyscy wymienieni poprzednio pochodzili od jakiegoś „Gliada” (Glada).
W 1559 roku właścicielami Laskowa byli Rygor (Grzegorz) i Fiodor (Teodor) Gliadowicze.
W kolejnych „Popisach” z lat 1565 i 1567 wymieniony został Andrzej Gliadowicz z Laskowa i sąsiedniego Imienina.
Nie znamy obszaru ziemi zajmowanej pierwotnie przez Gliadowiczów, wiemy jednak że do majątku przypisane były dwie tak zwane „służby”. Były to:
• Zacharyckij - Захарицкий i Tostiłowskij – Тостиловский
We wsi Laskowo były jeszcze trzy inne „służby” :
• Gryckowskaja – Грицковская,
• Małyszkowskaja – Малышковская,
• Nikityńskaja – Никитинская,
ponoszące ciężary utrzymania „bojara kobryńskiego” Iwana Piotrowicza, który w samym Laskowie ziemi nie posiadał, czerpał wszakże dochody z części lasu, będącego zastawem od kniahini Teodory Rohatyńskiej.

Kolejna wzmianka o posiadłości pod nazwą Laskowo poch odzi z 1602 roku. Najprawdopodobniej w tym czasie na jego terenie funk-cjonował już folwark.
Począwszy od 1629 roku właścicielami byli Laskowscy.
W jaki sposób majątek przeszedł w ich posiadanie?
Mam na ten temat własną teorię, powstałą w trakcie kilkuletniej lektury i analizy dostępnych źródeł oraz opracowań naukowych dotyczących historii Wielkiego Księstwa Litewskiego, a w szczególności organizacji państwa i kształtowania się stanu szlacheckiego na jego terytorium, a także dokumentów genealogicznych z XIX wieku.
Moim zdaniem nie doszło do zmiany właścicieli tylko Gliadowicze (Gladowicze) po przystąpieniu Wielkiego Księstwa do Unii wzorem polskim przyjęli z czasem nowe nazwisko od rodowej posiadłości Laskowo i stali się Laskowskimi z Laskowa w powiecie kobryńskim. Bylibyś my, więc rodem miejscowym – litewsko-ruskim, który został błędnie uznany przez heraldyków za gałąź rodu mazowieckiego.
Być może sami Laskowscy w procesie dokumentowania szlacheckiego pochodzenia przez carskimi komisjami wywodowymi powołali się na wspólne pochodzenie z rodem mazowieckim, którego korzenie tkwią jednak w innym Laskowie - położonym w powiecie kamieńczykowskim, ziemi nurskiej.
Oba rody przedstawiały się w XIX wieku tak samo – Laskowscy z Laskowa herbu Korab.
To oczywiście moja teoria, a dowody na jej poprawność (przynajmniej na razie) są tylko pośrednie.
Idźmy dalej… przez następne kilkadziesiąt lat Laskowscy rozrodzili się, a Laskowo rozrosło w procesie zagospodarowywania dziewi-czych terenów i zakładania nowych wsi i folwarków. Zostało także podzielone na wiele cz 1;stek dziedziczonych przez potomków pier-wotnych właścicieli.
W Rejestrze Podymnego Wielkiego Księstwa Litewskiego wymienieni są następujący przedstawiciele rodziny opłacających podatek z rodowej posiadłości Laskowo:

Rejestr z 1667 r.
• Grzegorz Laskowski - 1 dym
• Krzysztof Laskowski - 1 dym
• Andrzej Laskowski - 1 dym
• Stanisław Laskowski - 1 dym
• Aleksander Laskowski - 1 dym
• Farfiry (Porfiriusz) Laskowski - 2 dymy
• Frydrych Laskowski - 1 dym
• Samuel Laskowski - 1 dym
• Wasilowa Laskowska - 1 dym
• Hrehory Jaroszewicz Laskowski - 1 dym
• Siemion Laskowski - 1 dym
• Mikołaj Laskowski - 1 dym
• Hrehory Żdanowicz Laskowski - 1 dym
• Iwan Laskowski - 1 dym

Rejestr z 1690 r.
• Stanisław Laskowski - 1 dym
• Józef Laskowski – 1 dym
• Kazimierz Laskowski - 1 dym
• Daniel Filonowicz Laskowski - 1 dym
• Marcin Laskowsk i - 1 dym
• Jan Laskowski - 1 dym
• Filon Laskowski - 1 dym
• Daniel Hrehorowicz Laskowski - 1 dym
• Stefanowa Laskowska - 1 dym
• Anna Laskowska - 3 dymy
• Mikołaj Laskowski - 1 dym
• Andrzej Laskowski - 1 dym
• Antoni Laskowski - 1 dym
• Hrehory Laskowski - 1 dym



Część imion zapisana jest w formie ruskiej, przy innych dodano „patronimiki”; może to świadczyć o wyznaniu prawosławnym lub unickim niektórych przedstawicieli rodu.
W rejestrze występują również: nieznanego imienia Pogorzelski (1 dym) oraz Marcin Kuleń (1 dym) i Michał Mikuczewski (1 dym) – możliwe, że „siedzący” na posagach żon, a więc także związani z rodziną.
Powyższy spis czytelnie obrazuje rozdrobnienie majątku, przy czym wielkości poszczególnych cząstek możemy się jedynie domyślać.
W wieku X VIII Laskowscy zaczęli odgrywać coraz większą rolę w powiecie brześciańskim, a także całym województwie brzesko-litewskim. Byli powoływani na urzędy ziemskie, wchodzili w związki z miejscowymi rodami, zyskując w wielu wypadkach poprzez posagi nowe majątki. W tym okresie najprawdopodobniej już wszystkie gałęzie rodu przeszły na katolicyzm.
Samo Laskowo weszło także w okres prosperity, podnosząc się ze zniszczeń spowodowanych najazdem rosyjskim w 1654 roku, dwoma szwedzkimi w latach 1655-6 i 1706-9, oraz epidemią dżumy w 1711 roku.
Prawdopodobnie ucierpiało także w 1662 roku od obecności w okolicy zbuntowanych oddziałów litewskich, którym nie wypłacono żołdu.
Nie wiemy jak wpłynęły na stan majątku działania przeciw Konfederatom Barskim oraz przemarsze wojsk rosyjskic h w latach 1792-1794. Wiadomo natomiast, że w 1794 Suworow pokonał w pobliżu Kobrynia oddziały polskie a następnie zajął miasto.
Wraz z upadkiem I Rzeczypospolitej w 1795 roku cały powiat kobryński (a wraz z nim Laskowo) wszedł w skład guberni Słonimskiej Imperium Rosyjskiego. W 1801 został włączony na ponad sto lat do nowo powstałej guberni Grodzieńskiej.
W lecie 1812 roku Kobryń znowu znalazł się w strefie działań wojennych. W lipcu tego roku oddziały rosyjskie pod dowództwem gen. Tormasowa stoczyły tu bitwę z wojskami saskimi gen. Klengela. W jej wyniku Sasi zostali rozgromieni a Kobryń spłonął. Do starć musiało dojść także w sąsiedztwie Laskowa, jako że na skraju wsi znajduje się wspólna mogiła poległych w walce rosyjskich żołnierzy. Oczywiście ok olica ucierpiała w wyniku rabunków i rekwizycji.
Olga Laskowska twierdziła, że w tym czasie zniszczony został ostatni należący do majątku las.
Po 1812 roku nastąpił dość długi okres pokoju. Powiatu kobryńskiego nie dotknęły bezpośrednio działania związane z tłumieniem Powstania Listopadowego, możliwy był więc rozwój całej okolicy. Odbudowany Kobryń stał się znaczącym węzłem komunikacyjnym i centrum handlowym.
Tymczasem, na terenie określonym wspólną nazwą Laskowo w połowie XIX wieku znajdowały się co najmniej trzy duże folwarki, zaścianek (okolica), wieś oraz kilka mniejszych gospodarstw. Podstawowe wiadomości o mieszkańcach pochodzą z odpisów akt metrykalnych kościoła rzymskokatolickiego, Kobryńskiego dziekanatu guberni Grod zieńskiej, które otrzymałem z Państwowego Archiwum Białorusi w Grodnie. Oto niektóre z nich:
• 17 września 1836 roku zmarł Hipolit Laskowski, syn Karola i Honoraty La-skowskich z zaścianka (okolica) Laskowo;
• 22 lipca 1837 roku zmarł na puchlinę wodną, w wieku 59 lat Adam La-skowski (wdowiec) w zaścianku (okolica) Laskowo;
• 22 maja 1840 roku zmarł na gruźlicę w wieku 59 lat Piotr Laskowski w za-ścianku (okolica) Laskowo;
• 07 października 1854 roku urodził się (01 listopada został ochrzczony) Władysław Jan Laskowski, syn Tadeusza i Teofili z Buchowieckich w za-ścianku (okolica) Laskowo;
• 08 lipca 1863 roku urodził się (14 lipca został ochrzczony) Jan Leonard Laskowski, syn Konstantyna i Izabelli z Baranowiczów w zaścianku (okolica) Laskowo;
• 16 grudnia 1863 roku zmarł ze starości w wieku 72 lat Ana niasz Laskow-ski w zaścianku (okolica) Laskowo;
• 08 lipca 1864 roku zmarła na dyzenterię (biegunkę) w wieku 9 miesięcy Stanisława Laskowska, córka Tadeusza i Zofii z Kozłowskich w zaścianku (okolica) Laskowo.
Z akt, których fragmenty przytoczyłem, wynika że w tym okresie na terenie powiatu kobryńskiego zamieszkiwało przynajmniej kilkana-ście rodzin noszących nazwisko Laskowski, wywodzących się od wspólnego przodka. Przychodzili na świat, mieszkali i umierali w: Bosiaczu, Bożym Darze, Dworcach, Imieninie, Patrykach, Piotrowie, i Kobryniu.
Wielu przeniosło się do sąsiednich województw jak nasz bezpośredni przodek Joachim, który otrzymał pod koniec XVIII wieku nadanie lenne na posiadłość Jatwiesk w powiecie Wołkowyskim, województwa nowogródzkiego.
Niestety, nie można jednak pośród nich jednoznacznie zidentyfikować właścicieli konkretnych posiadłości.
Czas pokoju przerwał wybuch Powstania Styczniowego, w którym wzięła udział miejscowa szlachta, w tym część Laskowskich z Laskowa.
W sąsiednim folwarku Bożydar (należącym do dalszych krewnych) 25.04.1863 roku wieczorem Romuald Traugutt zdecydował o swym udziale w walce przyjmując dowództwo nad zebraną u gospodarza, Jana Mitraszewskiego, grupą 32 ochotników. Liczne publikacje opisują działania tego oddziału oraz represje władz wobec okolicznego ziemiaństwa.
Wśród poległych w walkach stoczonych w 1863 roku przez partyzantów Traugutta wymienieni są: Franciszek oraz Antoni Laskowscy.
O stratach materialnych poniesionych przez właścicieli Laskowa możemy tylko domniemywać…
Nie ograniczyły się do u traty części ziemi na rzecz uwłaszczonych włościan. Wspominana już Olga Laskowska pisała o kontrybucji, łapówkach i zadłużeniu, które miały doprowadzić do znacznego uszczuplenia majątku.
Kilka odpisów przypadkowych dokumentów uzyskanych z Państwowego Archiwum Białorusi w Grodnie zawiera niewiele informacji o ówczesnych właścicielach, jeszcze mniej o ich wzajemnych związkach rodzinnych.
W dokumencie z 1864 roku mowa jest o stanie posiadania w majątku Laskowo, Piotra i Ananiasza Laskowskich oraz wymienionego osobno Tadeusza (Фадея), syna Cypriana Laskowskiego, do których w 1858 roku należało 31 „dusz męskich” ze wsi Laskowo i Małysze, będących zabezpieczeniem pożyczki w wysokości 2.170 rubli udzielonej wyżej wymienionym Piotrowi i Ananiaszowi przez Skarb Państwa na okres 28 lat.
Z tego samego 1 864 roku pochodzi podanie skierowane do Gro-dzieńskiego Gubernialnego Urzędu do spraw Chłopskich przez właściciela majątku Laskowo Tadeusza (Фадея), syna Cypriana Laskowskiego o weryfikację wartości ziemi przekazanej w wyniku uwłaszczenia miejscowym chłopom.
W dokumencie tym wspomniana jest Julia Raczyńska (szlachcianka) posiadająca w Laskowie działkę o powierzchni 10 dziesięcin, którą od roku 1855 dzierżawił doktor Boniecki, a od 24 czerwca 1859 Wasilij Chwalewicz (miejscowy gospodarz stanu chłopskiego) za kwotę 32 rubli, a także dzierżawiący od Laskowskich sztabskapitan armii carskiej Downarowicz za sumę 65 rubli (przy niepodanej wielkości działki).
Kolejny dokument pochodzący z 1885 roku zawiera informacje o nieprawidłowościach w rozgraniczeniach gruntów Laskowa (oraz wchodzącej w skład tego mają tku wsi Małysze). Wymienieni są w nim: Iwan, Franciszek, Antoni i Piotr Laskowscy jako… byli właściciele, a więc musieli wcześniej stracić rodzinne dobra. Czy w wyniku represji po powstaniu styczniowym? Nie można tego wykluczyć.
W dokumencie wspomniany jest także nieżyjący w chwili jego spo-rządzenia Wincenty Laskowski. Nie był to jednak brat Ignacego.
O „naszym” Wincentym wiadomo niewiele. Był drugim synem Jacka i Joanny z Orzeszków. Urodził się w 1819 roku w innej posiadłości Laskowskich, Jatwiesku. Nie znamy natomiast dokładnej daty Jego śmierci – przed 1910 r. Nie wiemy także w jakich okolicznościach oraz po kim odziedziczył majątek. Mógł to być jego ojciec Jacek (syn Joachima), ale także inny niezidentyfikowany członek rodziny…
Olga Laskowska w „powiązaniach rodzinnych” zapisała:
- „Po 1863 roku udało się Wincentemu cudem i łapówkami zatrzymać Lasków, to też w Laskowie znalazło schronienie multum krewnych i powinowatych Laskowskich. Pomiędzy innymi była tam jakiś czas Eliza Orzeszkowa. Mieszkała aż do śmierci Glińdziczowa … itd. Itd.”
Na wewnętrznych stronach okładki z zapiskami Olgi z Bohuszewi-czów Laskowskiej zachowały się notatki informujące o dostawach mięsa i mleka z Laskowa do Jej grodnieńskiego domu w latach 1872 – 1874. Przytaczam przykład:
- „10 lutego 1873 roku mięsa od brata Wincentego wzięliśmy
95 ½ funta”.
W czasopiśmie Ogrodnik Polski (nr 22) na stronie 514 znalazłem informację o zbiorach owoców w majątku Wincentego (Laskowo) w 1880 roku, którą cytuję w poniższej tabeli:
tablica urodzaju owoców w Laskowie w 1880 roku
czereśnie wiś ;nie śliwy grusze jabłonie brzoskwinie
mały nieurodzaj bardzo dobry mały średni średni
morele truskawki maliny agrest porzeczki wino
nieurodzaj średni średni średni średni nieurodzaj
W Spisie Ziemian Guberni Grodzieńskiej w 1890 roku Wincenty wymieniony został jako właściciel folwarku Laskowo w powiecie Kobryńskim, gminy Stryhowskiej, o łącznej powierzchni 144, 5 dziesięcin (92, 5 dziesięcin ziemi uprawnej, 31 dziesięcin łąk i pastwisk oraz 21 dziesięcin nieużytków).
Poza Wincentym Laskowskim właścicielami w Laskowie byli w 1890 roku:
• Karolina Stefanowska ( 121 dziesięcin);
• Wspólnota wiejska z Laskowa (148 dziesięcin).
W spisie odnotowano także istnienie zaścianku Laskowo (66, 5 dziesięcin) oraz folwarku Laskowo-Legaty należącego do Frankowskiego (145,5 dziesięcin) .
Kolejne informacje pochodzą z białoruskiej serii wydawniczej „Pa-mięć” (Памяць). Według jej autorów w 1897 roku w wiosce były 42 domy z 279 mieszkańcami i piekarnia. W zaścianku (okolica) mieszkało 65 osób, były dwie kuźnie i stolarnia.
Obok wioski znajdowały się trzy majątki (folwarki) a w nich: 17, 7 i 4 mieszkańców.
W 1905 roku majątek był już tylko jeden - Laskowskiego (z 18 mieszkańcami). W wiosce mieszkało 291 osób.
W latach 1905-1907 życie mieszkańców Kobrynia i okolicy zakłócały demonstracje, strajki i gwałtowne wystąpienia anty ziemiańskie, związane z rewolucją, nie dotknęły one na szczęście bezpośrednio naszej rodziny.
W 1911 roku właścicielem Laskowa był Wacław Jacek Laskowski , który formalnie wszedł w jego posiada nie około 1910 roku . W majątku przebywało w tym czasie na stałe 14 osób (w wiosce 354).
Wacław nie przejął osobiście pieczy nad posiadłością, powierzając administrację dalszym krewnym. Prawdopodobnie zamierzał przekazać w przyszłości prowadzenie gospodarstwa drugiemu synowi – także Wacławowi, który rozpoczął studia rolnicze .
Jakiekolwiek były to plany, przekreśliła je wojna, która dotarła do Laskowa pod koniec sierpnia 1915, kiedy atakowane przez Niemców oddziały ariergardy 3 Armii Rosyjskiej toczyły walki odwrotowe na obszarze obejmującym swoim zasięgiem Tewle, Tulicze, Koziszcze, Małysze, Stryhowo, Laskowo, Bereza i Buchowicze. Tulicze i Małysze, które znalazły się pod silnym ostrzałem artylerii spłonęły.
Laskowo obsadzone przez pewien czas pododdzia& #322;ami 2 Dywizji Kawalerii Gwardii ( szwadrony z pułku huzarów i dragonów gwardii z baterią artylerii) uniknęło bezpośredniego ataku. Poniosło jednak poważne straty w wyniku rosyjskich rekwizycji i napływu mas uchodźców, których w szczytowym okresie lata w rejonie Kobrynia znalazło się około 200 tysięcy.
Następne trzy i pół roku to okres okupacji niemieckiej, eksploatacja miejscowych zasobów, w ramach której codziennością były przymusowe dostawy płodów rolnych obciążające majątek. Prawdopodobnie poszczególni członkowie rodziny odwiedzali w tym czasie posiadłość, ale nie mam na ten temat konkretnych informacji.
Odrodzenie Państwa Polskiego w 1918 roku nie przyniosło rozstrzygnięć co do przynależności terytorialnej Polesia i Laskowo przez kolejny rok znajdow ało się w strefie działań różnego rodzaju lokalnych formacji wojskowych (polskich, białoruskich, ukraińskich), od marca 1920 roku zdominowanych przez oddziały Ochotniczej Sprzymierzonej Armii gen. Stanisława Bułak-Bałachowicza…
W połowie 1920 roku ruszyła rosyjska ofensywa, w wyniku której oddziały polskie zostały zepchnięte daleko na zachód.
Tym razem Laskowo znalazło się w strefie bezpośredniego zagrożenia. Z zapisków Olgi wynika, że rodzina wywiozła wcześniej z majątku cenne pamiątki, dokumenty rodzinne, oraz część mebli.
Jak wiemy z lekcji historii udało się zatrzymać Rosjan pod Warszawą a następnie zmusić do odwrotu. Wycofujące się oddziały rozpoczęły koncentrację na terenach Litewsko-Białoruskich. Aby je rozbić ostatecznie Wojsko Polskie przystąpiło do przegrupowania sił. Rosjanie chcąc wyprzedzić uderzenie zaatakowali w rejonie Berezy i Laskowa właśnie.
W dniach 15 - 17 września 1920 roku na terenie wsi i folwarku doszło do ciężkich walk między oddziałami 55-go i 56-go pułków piechoty Wojska Polskiego wspieranymi przez baterie 14 pułku artylerii lekkiej , a nacierającymi oddziałami Armii Czerwonej . Wieś przechodziła z rąk do rąk, kilkakrotnie doszło do walki wręcz w sadach i między domami.
Z zachowanych wspomnień uczestników tych walk wiemy, że w nocy z 16 na 17 września we dworze stacjonowała 5 kompania stanowiąca odwód pułku.
17 września po południu Laskowo zostało uwolnione od wroga przez pododdziały I-go i II-go batalionów 55-go pułku piechoty, w zmasowanym ataku poprowadzonym od zachodu i północy.
Straty materialne poniesione w wyniku bezpośrednich walk w Laskowie były znaczne. Zniszczeniu uległy niektóre budynki na terenie folwarku, zdewastowany został ogród warzywny, przepadł też cały inwentarz żywy. Ocalał dwór i mały park. Dom wymagał jednak poważnego remontu, a leczenie ran zadanych substancji majątku trwało wiele lat i nie zakończyło się nigdy.
Wieś wróciła szybciej do stanu sprzed wojny. Według spisu z 1921 roku liczyła 66 domów z 374 mieszkańcami. Wieś i majątek zgodnie z ówczesnym podziałem administracyjnym Rzeczypospolitej, znajdowały się w gminie Stryhowo, powiatu kobryńskiego, województwa Poleskiego.
Wacław Jacek jako właściciel był zameldowany w Laskowie na sta-łe , choć mieszkał głównie w Warszawie podcza s gdy na miejscu przebywali członkowie dalszej rodziny, którzy w zamian za opiekę nad gospodarstwem mieli zapewniony dach nad głową. Spośród nich zapewne wywodził się zarządca.
We dworze mieszkało 20 osób w tym 12 mężczyzn i 8 kobiet. Wszyscy zadeklarowali narodowość polską, ale różne wyznanie, które znamy tylko w odniesieniu do mężczyzn (5 katolików oraz 7 prawosławnych). Katolikami byli prawdopodobnie krewni.
Nie zachowały się informacje dotyczące profilu oraz efektów produkcji rolnej folwarku, którego powierzchnia w latach 30-tych XX wieku wynosiła 126 hektarów . Nie wiemy też czy majątek przynosił dochód.
Z opowieści Olgi wiemy natomiast, że Laskowscy weń inwestowali. W liście do wnuków z 14.02.1963 roku, znajduje się informacja o działaniach dziada Wacława dotyczących porządkowania obejścia w ramach ochrony rosnącego przy domu wiekowego wiązu, uważanego za symbol Laskowa i z tego tytułu wielce szanowanego:
- „…pod drzewem tym były budynki, które z czasem Ojciec nasz, a Wasz dziadek kazał znieść”.
Rodzina spędzała w Laskowie letnie wakacje. Przed kilku laty otrzy-małem od kuzynki, fotografie dokumentujące pobyty w latach 1935-36. Przedstawiają plenery, zabudowanie folwarku, staw, drogę wśród drzew prowadzącą do dworu. Nie zachowała się niestety fotografia samego domu. Z opowiadań i jednego krótkiego opisu wiemy, że był duży, parterowy z rozległym poddaszem, zbudowany z modrzewiowych bali i otynkowany. Stał wśród drzew, z których najstarszy był wspomniany wyżej ogromny wiąz liczący podobno kilkaset lat. Pośrodku podja zdu na klombie przed gankiem rosły kwiaty.
Po śmierci dziadka Wacława w końcu 1932 roku, spadkobiercami posiadłości zostały Jego dzieci, czyli Otton, Olga, Kazimierz i Leon Laskowscy. Zgodnie ustalili, że administracją zajmie się najmłodszy Leon, jednak nie mam żadnego dowodu na formalne przejęcie w posiadanie rodzinnej posiadłości przez kogokolwiek z wyżej w mienionych, wprost przeciwnie w oficjalnych dokumentach (do których dotarłem) hipoteczny właściciel Laskowa nie zmienił się przez następne siedem lat.
W Spisie lekarzy i obywateli ziemskich, stanowiącym część Informatora Przemysłu, Handlu, Rolnictwa, Szkolnictwa, Miernictwa i in. Województw: Lubelskiego, Kieleckiego, Wołyńskiego, Poleskiego, Białostockiego i Nowogrodzkiego z roku 1935, występuje Wacław Łaskowski, jako właściciel „Laskorowa”, co należy uznać za pomyłkę drukarską, odnośnie nazwy posiadłości jak i właściciela. Potwierdzają to następne dokumenty.

W Poleskim Dzienniku Wojewódzkim z początku 1938 roku znajduje się obwieszczenie Wojewody Poleskiego informujące o scaleniu gruntów we wsi Laskowo. Wacław Laskowski został tam wymieniony jako formalny właściciel trzech działek o numerach: 1, 108 i 136 tworzących folwark. Działki te w lipcu 1939 roku zostały wywołane do „pierwiastkowej regulacji hipoteki na dzień 10 października 1939 roku” i znowu nasz przodek, nieżyjący wówczas od siedmiu lat, wymieniony został jako właściciel .
W wymienionej publikacji znalazłem także istotną informację o gruntach użyteczności publicznej „Gromady wsi Laskowo”, na które składały się:
grunty użyteczności publicznej wsi Laskowo
przeznaczenie gruntu powierzchnia w hektarach
plac szkolny 1,1029
plac publiczny 0,3058
piaskownica 0,4172
kopalnia gliny 0,6197
cmentarz dla bydła 0,2500
Na łamach Poleskiego Dziennika Wojewódzkiego latach 1938-39 ukazały się dwa komunikaty wojewody Poleskiego o włączeniu wsi do okręgów zagrożonych pryszczycą, a w numerze 5 tegoż periodyku z 1939 roku obwieszczenie o zgubieniu przez mieszkańca Laskowa – Nikona Lewoniuka (rok urodzenia 1897) książeczki wojskowej.
Rodzina z jakiejś przyczyny nie kwapiła się do uregulowania prawa własności do wybuch wojny. Po 1 września 1939 stało się to już niemożliwe.
Pierwszego dnia wojny około godziny 6-tej rano samoloty niemieckie dokonały nalotu na Kobryń. W następnych dniach piloci ostrzeliwali z broni pok 22;adowej miasto oraz okoliczne drogi i pola.
14 września oddziały rozpoznawcze, nacierającej z Kamieńca Litewskiego (od północy) niemieckiej 3 Dywizji Pancernej ze składu XIX Korpusu Pancernego generała Heinza Guderiana, nawiązały pod Żabinką kontakt bojowy z oddziałami Zgrupowania „Kobryń” (dowodzonymi przez pułkownika Adama Eplera). Patrole niemieckie dotarły do północno zachodnich granic Kobrynia, jednak do walk o miasto nie doszło, jako że główne siły Niemców skierowały się na Brześć. Zbombardowany został jedynie kobryński węzeł kolejowy.
W następnych dniach generał Guderian przegrupował swe siły. 3 Dywizja Pancerna ruszyła na Włodawę, natomiast natarcie na Kobryń rozpoczęła 2 Dywizja Piechoty Zmotoryzowanej.
Zacięte walki o miasto, pomiędz y obrońcami z 82-go, 83-go i 84-go pułków piechoty wspieranymi przez artylerię 20 pal, a atakującymi pododdziałami 5-go i 25-go pułków piechoty zmotoryzowanej trwały do późnych godzin wieczornych 18 września. W nocy obrońcy wycofali się na południe, a 19 września rano do Kobrynia wkroczyli Niemcy.
22 września 1939 roku pojawiły się pod miastem oddziały Armii Czerwonej, które wkrótce przejęły je od Niemców na mocy Paktu Ribentrop-Mołotow.
Laskowo w tym czasie znalazło się w strefie działania jednej z ban-dyckich grup, które napadały w okolicy na Polaków i rabowały pry-watne mienie. Posiadłość została ograbiona, lecz mieszkańców dworu, którymi byli pod nieobecność właścicieli dalsi krewni i pracownicy, zostawiono w spokoju.
Po kilku dniach i tutaj d otarli funkcjonariusze aparatu władzy powołani przez KP(b)B do stworzenia tymczasowej administracji „Zachodniej Białorusi”. Poinformowali domowników o przejęciu majątku przez „lud białoruski”. Formalne dopełnienie grabieży dokonało się 30 października 1939 roku w wyniku przyjęcia przez Zgromadzenie Ludowe Zachodniej Białorusi deklaracji o konfiskacie ziemi obszarniczej wraz z inwentarzem żywym i martwym oraz wszystkimi zabudowaniami. Ziemia folwarczna została oddana pod zarząd Komitetu Włościańskiego.
15 stycznia 1940 roku został wprowadzony nowy podział administracyjny zagarniętych przez ZSRR wschodnich ziem II RP. Wieś oraz były folwark Laskowo weszły w skład rejonu kobryńskiego (Ко́брынскі раён), obwodu brzeskiego (Брестская oблacть) Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (БССР).
Część teren ów przejęła administracja wojskowa z przeznaczeniem na 3 lotniska polowe, z których najbliższe usytuowane zostało na wschodniej rubieży Stryhowa, a więc w bezpośrednim sąsiedztwie Laskowa. 28 września 1940 roku przebazowano tam eskadry 123 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego.
Według cytowanej już białoruskiej publikacji „Pamięć” w wiosce La-skowo było wówczas 76 domów zamieszkałych przez 450 mieszkańców, podczas gdy w 2 budynkach byłego folwarku mieszkało 25 osób.
12 października 1940 roku Laskowo włączono do gminy Jeremickiej (Яромицкий cельсовет).
22 czerwca 1941 roku Niemcy zaatakowali swego dotychczasowego sojusznika. Zaskoczenie było zupełne. Oddziały 14 Korpusu Zmechanizowanego Armii Czerwonej zostały rozbite przez jednostki 12 Korpusu Armijnego Wehrmachtu, lotniska wokół Kobrynia zbo mbardowane, a większość samolotów zniszczona na ziemi. Już następnego dnia oddziały niemieckie opanowały miasto. W ciągu kilku następnych dni zajęte zostały obiekty wojskowe w pobliżu Laskowa. Rozpoczęła się okupacja niemiecka.
Wołyń i południowe Polesie weszły w skład Komisariatu Rzeszy Ukraina (Reichskommissariat Ukraine), podczas gdy Kobryń został siedzibą jednego z Komisariatów, do którego włączono Laskowo.
Jak potoczyły się dalsze losy byłej posiadłości Laskowskich.
W 1942 roku przyjechał tam na krótko jego ostatni przedwojenny administrator – stryj Leon, który uniknął niewoli i działał w konspiracji
Pamiętam jak w jednej z Jego opowieści była mowa o …stodole i odzyskaniu kilku drobnych pamiątek zwróconych przez jednego z mieszkań ;ców wsi… i to wszystko.
Olga Laskowska w „Legendzie o drzewie rodziny Laskowskich herbu Korab” napisała, że dwór i inne zabudowania zrównano z ziemią w 1942 roku pod budowę dużego lotniska. Informacji tej jednak nie potwierdzają dostępne niemieckie dokumenty, a w spisach lotnisk wykorzystywanych przez Luftwaffe w latach 1941-1944 brak wzmianki o nowym lotnisku w rejonie Kobrynia. Nie natrafiłem również w źródłach radzieckich na ślad infrastruktury wojskowej na terenie Laskowa.
Jeśli dwór został zniszczony, to w innych okolicznościach. Może nawet w innym czasie?
W latach okupacji niemieckiej w okolicy działało kilka ośrodków konspiracji radzieckiej powiązanej z własną partyzantką oraz struktury ZWZ – AK Obwodu Kobryń z kilkunastoma placówkami terenowymi oraz III odcinek „Wachlarza”. Oddziały partyzant ki polskiej były jednak stosunkowo słabe i nie były w stanie kontrolować terenu.
Jak wiemy karta wojny odwróciła się i po dwóch latach na wschodnie tereny Rzeczypospolitej znowu wkroczyły wojska radzieckie. 20 lipca 1944 roku jednostki 12 Pińskiej Dywizji Gwardii oraz 212 Kryczewskiej Dywizji Piechoty odbiły Kobryń z rąk Niemców, a postanowienia konferencji jałtańskiej zmieniły kształt państwa polskiego.
Laskowo stało się formalnie częścią Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej należącej do ZSRR .
Według spisu z 1959 roku wieś liczyła 445 mieszkańców, natomiast w roku 1970 ich liczba zmniejszyła się do 362 osób.
Począwszy od 1976 roku włączono ją do gminy Buchowickiej (Бухавіцкі сельсавет).
Po rozpadzie ZSRR Od 1990 roku w niepodległej Republice Bia łoruś (Рэспубліка Беларусь).
W 1999 roku 90 gospodarstw z 215 mieszkańcami Laskowa należało do kołchozu „Pieramoga” (Перамога), załozonego w 1948 roku.
W 2004 roku przemianowano go w Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną „Pokrowski” (СВК „Пакроўскі”lub СПК „Покровский”) .
Współcześnie spółdzielnia zajmuje się produkcją rolną obejmującą:
• hodowlę bydła i drobiu;
• produkcję zboża, nasion oleistych i przetwórstwo zbożowe;
• produkcję oleju;
• uprawę i przetwórstwo buraków cukrowych;
• ogrodnictwo;
• sadownictwo;
• skup runa leśnego;
• wyrób koncentratów owocowo-warzywnych;
• mleczarstwo;
• wytwórstwo paszy i mieszanek paszowych.
Porównanie zdjęć satelitarnych Googla i pochodzących z okresu międzywojennego map nie wykazuje istotnyc h zmian w kształcie wsi, rozmieszczeniu zabudowań czy terenów zielonych Laskowa. Wydaje mi się, że w dalszym ciągu widoczny jest zarys terenu ograniczony linią drzew, na którym stał dwór, ale może to tylko moje złudzenie.
Na granicy Laskowa i Berezy znajduje się cmentarz z prawosławną kaplicą św. Proroka Eliasza – miejsce pochówku mieszkańców obu wsi.

Dalsze losy Laskowa napisze przyszłość…

Warszawa, czerwiec 2014 Kazimierz W. Laskowskiodpowiedź